مختصری از تاریخچه حمل ونقل کشورمان از ابتدا تا کنون
تاریخ حمل ونقل در کشورمان چندان طولانی نیست. می توان گفت از زمان سلسله قاجار اصولاً حمل بار با کامیون بین شهرهای داخل کشور مرسوم بوده و امکاناتی برای رشد وجود نداشته است. شغل رانندگی در آن زمان، چه راننده سواری و چه کامیون های باری بسیار مهم و ارزنده بود. کامیون ها قدرت زیادی برای حمل بار را نداشتند و از نظر سرعت هم بسیار کند بودند، به طور مثال یک کامیون حداقل در مدت زمان سه روز از تبریز به تهران می رسید. اولین ایستگاه بین راه آن ها میانه و یا زنجان بود، بعد قزوین و سپس تهران. یکی از کمبودهای بزرگ، پمپ های بنزین جاده ها بود، راه ها مهندسی ساز نبود، در نزدیکی شهرها همیشه چند عمله با بیل و گلنگ چاله چوله های راه ها را پر می کردند و مردم هم با خنده می گفتند این ها خاک هوا می کنند.
در زمان جنگ جهانی دوم یکباره تحول بزرگی در حمل ونقل کشورمان ایجاد شد، و آن حمل هزاران تن بار از بنادر جنوب ایران، از بندرهای خرمشهر و بندر امام خمینی (بندر شاهپور) به مرزهای شمالی ایران، مرزهای جمهوری ترکمنستان و جمهوری آذربایجان از راه تبریز و جلفا بود. روزانه صدها کامیون با بار تحویل مقصد نهایی می شدند، رانندگان تماماً ایرانی بودند، آن ها در مدت حداکثر ده روز رانندگی کامیون را یاد می گرفتند و پس از تحویل بار کشور دوباره برمی گشتند و از مسیر جنوب تا شمال با کامیون ها بار می بردند. به این رانندگان می گفتند «شوفرهای کُپُنی». اداره کننده این تشکیلات یک شرکت انگلیسی بود به نام UKCC و مدیر آن یکی از ارمنیان کشور لبنان به نام آقای تفنگچیان بود که از نسل کشی عثمانی ها گریخته بود و به کشور لبنان پناه برده بود. او ده ها کارمند انگلیسی و ایرانی که به زبان انگلیسی آشنا بودند در اختیار داشت (البته از راه آهن دولتی ایران از بندر خرمشهر تا بندر گز ـ بندرترکمن امروزـ هم با ظرفیت بسیار بالا استفاده می شد). این حمل ونقل بزرگ اثر بسیار خوب و مثبتی بر حمل ونقل زمینی کشورمان گذاشت، اول این که تعداد رانندگان کامیون ها زیاد شدند و دوم این که پس از خروج متفقین از ایران، تعداد زیادی کامیون باری مخصوصا کامیون های ساختِ کارخانه ماک آمریکا، که تازه به مصرف گازوئیل مجهز شده بود، از طریق مزایده به ایرانیان فروخته شد. این کامیون های دست دوم که به نام ماک جنگی مشهور بودند با قیمت بسیار خوب و نازل به ایران فروخته شد و اولین کسانی که از این نوع کامیون ها استقبال کردند برادران آشوری ما بودند که هر کدام دو یا سه و یا پنج دستگاه، بنا به وضع مالی خودشان، خریدند. پس از جنگ جهانی دوم با همت ایرانیان ماک های تجاری در حمل ونقل ایران رونق گرفت، این کامیون ها در کار حمل ونقل حرف اول را می زدند. ماک های جنگی خدمات بسیار ارزنده ای در کار حمل ونقل کشورمان انجام دادند.
از آن زمان به بعد می توان گفت کار کامیون داری منطقه ای و استانی شد. برای مثال از کشورهای اروپا و روسیه و خاور دور با قطار به جلفا بار می رسید، که از اتحاد جماهیر شوروی هم می گذشت، و به همین دلیل آذربایجانی ها به علت نزدیکی به جلفا از دیگر استان ها پیشی گرفتند.
در آن زمان سالیانه هزاران تن بار توسط شرکت سَتی که نویسنده این مقاله خود یکی از مدیران آن شرکت است حمل می شد. این شرکت افتخار حمل تمام محمولات نیروگاه رامین اهواز و همچنین نیروگاه محمد منتظری اصفهان، به اضافه هفت سیلو در کل کشور را به عهده داشت. نیروگاه ها توسط سازمان «تکنوپرم اکسپورت» شوروی سابق و سیلوها هم توسط «سلخوزپرم اکسپورت» ساخته می شد. جمع محمولات این دو طرح بزرگ ۳۰۰هزار تن می شد که در مدت سه سال حمل گردید. در این کار بزرگ مدیون برادران کامیون دار آذربایجان ها بودیم. مضافاً برای دیگر شرکت های فورواردر ایرانی روزانه صدها واگن بار به جلفا می رسید و هیچ وقت در حمل محمولات از جلفا کمبود کامیون احساس نشد. بعد از آذربایجانی ها، کامیون داران شیراز، اصفهان، خراسانی ها و غیره به طور جدی و با قدرت در حمل محمولات کشورمان فعالیت می کند.
قبل از انقلاب جمهوری اسلامی ایران، خرمشهر بهترین و پرجوش و خروش ترین مبداء حمل بار بود. صبح ها در مدت زمان کار اداره گمرک، بار از گمرک ترخیص می شد و صاحبان بارها و نماینده ترخیص کار صاحب بار، بار خود را به گاراژهای خرمشهر که تماماً در خیابان دیزل آباد جدید مرکزیت داشتند، می سپردند و گاراژ مورد نظر با در دست داشتن اجازه حمل بار و پروانه سبز گمرکی، کامیون را بارگیری نموده و بارنامه را طبق بار بارگیری شده در هر کامیون صادر نموده و کامیون را روانه مقصد می کردند و حق کمیسیون خود را هم وصول می کردند، و با گاراژی که در مقصد همکاری داشتند پس کرایه را موکول به پرداخت آن ها در مقصد می نمودند.
در تهران نمایندگی اکثر گاراژها در دست باربری خادم بود که تمام پس کرایه ها را می پرداخت و سپس از صاحب بار اخذ می گرفت و یک کمیسیون جزئی هم می گرفت که آن هم هزینه مخارج یک درمانگاه می شد. این محل را حاج آقا خادم و شریکش حاج آقا عزیزی دایر کرده بودند.
در مورد کریرها که در زمان رونق واردات از اروپا شروع به کار کردند، شرکت ایران کنتینر(Container) بود که با یک کار ابتکاری حمل محمولات در داخل کانتینر را ابداع نمود. مرحوم سید محمد کاظمی با شرکای خود شرکت «ایران کنتینر کمپانی» را تشکیل دادند و با ۱۰۰ دستگاه کامیون شروع به کار کردند. او به قرار اطلاع با شرکای خود اختلاف پیدا کرد و ناچاراً سهام خود را واگذار نمود و سپس با آقای شالچی چهارصد دستگاه کامیون ماک بی دماغ خریداری کردند و شرکتی به نام شرکت «ایران یوروپ کریر» دایر نمودند. تعداد کامیون ها و ابتکار حمل محمولات با ک
انتینر تحول بزرگی در حمل ونقل بین المللی ایران ایجاد کرد. می توان گفت تا این تاریخ، اولین و آخرین شرکت خصوصی حمل ونقل بود که با این تعداد کامیون از ایران به اروپا و برعکس مغول کار حمل ونقل شد. پس از انقلاب اسلامی ایران به طوری که شایع بود اقساط بدهی بانکی پرداخت نشد و شرکت و کامیون ها مصادره شد و تماماً از طرف دولت به شرکت IRISIL که شرکت بین المللی حمل ونقل جمهوری اسلامی ایران بود تعلق گرفت.
بعد از انقلاب اسلامی ایران وضع در مراکز بارگیری فرق کرد. اکنون صاحب بار به مرکز پایانه های مبداء بارگیری رجوع می کند و تعداد کامیون جهت حمل بارهای خود و مقصد و نوع کالا را اعلام و درخواست وسیله حمل می نماید، در آن جا اعلام بار می شود، رانندگان داوطلب آمادگی خود را با شرایط گفته شده اعلام می کنند و بار تُجار بدون وقفه حمل می شود.