فورواردینگ در ایران اصولاً وجود نداشته، اگر هم بود از طرف کشور
خارجی یک نمایندگی به فروشنده معرفی می شد و کالاها حمل می
شد. بندرها و مرزهای خارجی کشورمان در زمان قدیم چه از نظر
کشتیرانی و وضع بنادر و چه از نظر زمینی بسیار ضعیف و بد بود.
می توان گفت اکثر بندرها در جنوب فاقد اسکله بودند، یعنی کشتی
می آمد تا جایی که می توانست غوطه ور باشد و به کف دریا تماس
نداشته باشد، لنگر می انداخت و بارها با وسایل دستی و یا جرثقیل
های کوچک داخل لنج ها خالی می شد، و یا بارگیری می کرد. اولین
بندری که در خلیج فارس با اصول علمی ساخته شد بندر خرمشهر بود
که سال ها تنها بندر مجهز برای ورود و صادرات کالای کشورمان بود.
آن چند کیلومتر فاصله کشتی تا بندر را بار با لنج به ساحل می رسید
و یا برعکس. بندرعباس که اصولاً اسکله آن در اوایل پس از انقلاب
اسلامی ساخته شد و بندر بوشهر هم همچنین و دیگر بندرها نیز. تنها
بندرهایی که در دریای خزر اسکله داشتند بندر انزلی در گیلان و بندر
گز و بندر نوشهر در استان مازندران بود. بندر آبادان هم اسکله داشت
اما تجاری نبود و فقط در اختیار شرکت نفت بود.
حمل بارهای زمینی اکثراً در سال های پس از جنگ جهانی اول شروع
شد. ورود این بارها اکثراً از بندر انزلی و راه آهن روسیه به جلفای
تبریز شروع شد. راه های مناسبی داخل کشور نداشتیم.
آغاز فورواردینگ در ایران
پس از انقلاب بلشویکی ۱۹۱۸ روسیه، بسیاری از ایرانیان مقیم
روسیه به ایران بازگشتند. آن ها صاحب کارخانه های صنعتی بودند. از
این بابت ایرانیان ارمنی به خصوص ارمنیان سلماس و تبریز و قره داغ
چشمگیرتر بودند. آن ها کارهای دستی، نقره کاری، طلاسازی، قنادی
مدرن، هتل داری، رستوران و کافه، نوشابه سازی، یخ سازی، حلوا
سازی، فرآورده های گوشتی(کالباس سازی) و غیره به ایران آوردند،
و از جمله کار فورواردینگ که اصولاً در ایران وجود نداشت. از اولین
کسانی که این کار را به ایران آوردند یکی آقای سورگونف بود که
شرکت «ایران بار» را تأسیس کرد. دومی و از همه مهم تر آقای وانیا
گریگوریان بود که شعبه شرکت «لوانت اکسپرس» را که در بیروت
تأسیس کرده بود در بغداد و سپس در تهران دایر نمود، و سالیان سال
در امر روابط تجاری ایران خدمات زیادی انجام داد. این شرکت
نمایندگی های بسیار خوب کشتیرانی اعم از ژاپنی، اروپایی و
آمریکایی داشت و همچنین کار تأیید گواهی های سلامت کالاهای
تجاری صادراتی (Surviance) را که تجار ایرانی صادر می کردند این
شرکت انجام می داد. آخرین مدیر عامل شرکت در زمان قبل از انقلاب،
آقای روبن گریگوریان، آموزش دیده ی شرکت UKCC زمان جنگ بود.
این شرکت در حال حاضر هم با نام شرکت «تیزپر» فعالیت می کند و
یکی از شرکت های بنام در امور حمل ونقل و همچنین نمایندگی
کشتیرانی فعال در امر مسافرتی ست، و محل آن هنوز پس از بیش از
۷۰ سال در همان خیابان سعدی ست. آقای وانیا خودش تنها نبود،
ایشان دوست و یا بهتر بگویم شریکی داشت به نام آقای آرماویر
ملیکیان. وقتی به ایران آمدند با هم فعالیت را آغاز کردند اما بعداً
تصمیم گرفتند جدا شوند. آقای ملیکیان شرکت «پرس اکسپرس» را
در خیابان سعدی جنوبی دایر کرد که در رشته های کشتیرانی، بار
هوایی و مسافری و فورواردینگ فعالیت داشت. ایشان بهترین
نمایندگی های کشتی های هلندی را داشت که از ایران نفت صادر
می کردند. همسر آقای ملیکیان آلمانی بود. برادر خانمش در امور
کشتیرانی و حمل ونقل بسیار فعال و یار و یاور آقای ملیکیان بود. پسر
آقای ملیکیان پیتر ملیکیان هم در سویس در رشته حمل ونقل و
کشتیرانی تحصیل کرده بود، او پس از انقلاب اسلامی ایران را ترک
نمود ولی آقای ملیکیان حاضر نشد ایران را ترک کند و در ایران به علت
کهولت سن در گذشت.
یکی دیگر از فعالان فورواردینگ در ایران آقای هاسک بابایان بود، که
در حال حاضر در فرانسه زندگی می کند. آقای هاسک بابایان شرکت
«بار و کشتیرانی» را داشت. او به دلیل رابطه نزدیکی که با ارتش
شاهنشاهی داشت تمام بارهای اسلحه و مهماتی را که ایران در
رژیم گذشته از آمریکا خریداری می کرد به ایران حمل می نمود. به
گفته ای، او یک کشتی به نام کاشان داشت. پس از انقلاب اسلامی
ایران تمام اموال آقای بابایان مصادره شد.
از شرکت های فورواردینگ دیگر، شرکت «یونی ترانس» بود که به
دست آقای آلبرت پاپویانس تشکیل شد. نامبرده کارمند قسمت
کشتیرانی شرکت «لونت اکسپرس» بود که با گرفتن نمایندگی از چند
شرکت کشتیرانی، شرکت «باب کو» را دایر و شرکت «یونی ترانس»
را هم جهت عملیات فورواردینگ و حمل ونقل سنگین دایر نمود. در
زمان لوله کشی سراسری گاز IGAT1 که از بیدبلند تا مرز اتحاد
جماهیر شوروی، جمهوری آذربایجان را لوله کشی می کردند این
شرکت به طور مشارکتی با شرکت «لوانت اکسپرس» یک دستگاه
بوژی ساختِ شرکت شله آلمان خریدند، پس از اتمام کار «شرکت
یونیزانس» سهم «لوانت اکسپرس» را خرید و چندین بوژی خریداری
کرد. پس از فوت آقای آلبرت، دو پسرش در حال حاضر مدیریت شرکت
را به عهده دارند و با خرید چندین محور بوژی در امر حمل محمولات
سنگین هم فعالیت دارند.
یکی از شرکت های مهم و خوب که خیلی زود در ایران رشد کرد
«سی من پاک» SeaMan Pak بود، که توسط آقای پاک سیما تأسیس
شد. به طوری که گفته می شد ایشان از سرمایه داران بنام بود و با
آمریکایی ها رابطه خوبی داشت. این شرکت بعد از انقلاب اسلامی
ناپدید شد و اصولاً شرکت «سی من پاک» فقط کارهای ترخیص و
حمل محمولات سفارت آمریکا را انجام می داد.
یکی دیگر از شرکت های بزرگ فورواردری که در اواخر دهه ۱۹۶۰
تأسیس شد شرکت «پرس ترنسپورت بار» بود که توسط آقای
کهنمویی و یک نفر آلمانی متخصص حمل ونقل و فورواردینگ به نام
آقای زایفر به طور مشارکتی تشکیل داده شد. این شرکت در کوتاه
مدت در رده یکی از بهترین و پرتوان ترین شرکت های فورواردر ایران
درآمد و مرکز خود را از آلمان به سن گالن سویس منتقل کرد و در
ایران هم کادر بسیار خوب و باسوادی بر سر کار آوردند و در صادرات
پنبه مخصوصاً حمل با راه آهن بسیار فعالیت دارند.
از دیگر شرکت های پرسابقه در امور حمل ونقل بین المللی و امور
مسافرتی «شرکت سهامی سَتی» است که در سال ۱۹۵۱م. مطابق
با ۲۰ شهریور ماه ۱۳۳۰ تشکیل شد. صاحبان شرکت، آقای آبل
رومستان فرانسوی، خانم رژینه هوسپیان ایرانی و خانم نازیک
آیدینیان ایرانی بودند. از سال ۱۹۶۲م. مطابق با ۱۳۴۱ش. به مدت۶
سال نویسنده ی این مقاله به طور نیمه وقت و سپس تمام وقت
مدیریت شرکت را در دست داشت. در شرکت سَتی سه نفر در امور
مسافرتی و پنج نفر در امور حمل ونقل فعالیت داشتند، و دو
کارشناس در آن کار می کردند که یکی بزرگ شده سویس ولی
ایرانی الاصل بود، به نام آقای کتابچی، و دیگری آقای شاوان نماینده
حمل ونقل شرکت «رولاند پرئه» فرانسه.
شرکت سَتی هیچ وقت دنبال نمایندگی کشتیرانی نبوده، فعالیت خود
را در زمینه حمل ونقل زمینی و طرح های عمرانی بزرگ متمرکز کرده
و از این بابت، هم اجازه فعالیت کریر کامیون داری را دارد و هم
فورواردری، زیرا شرکت سَتی ماشین آلاتی را به کار می گیرد که
نگهداری آن برای یک شرکت کریر معمولی نه قرین به صرفه است و
نه دانش فنی اداره ی آن را دارند. شرکت سَتی اکنون در ایران
بیشترین تعداد محورهای بوژی را دارد که بالغ بر ۲۴۰ محور است.
دارای یک دستگاه واگن ریلی است که قدرت حمل بارهای سنگین
۳۵۰ تن را دارد و یک دستگاه بریج سیستم برای حمل محمولات
سنگین تا ۴۵۰ تن دارد. همچنین دارای یک دستگاه بسیار مدرن و قوی
پاورپک Power Packاست که قدرت حمل ۱۵۰۰ تن محموله در ۱۵%
شیب را دارد، البته این ساخت فقط برای عبور از مناطق مقطعی کم
فاصله است که بسیار مفید و کارساز است. به اضافه، شرکت سَتی
بیش از ۵۰ دستگاه کامیون جهت حمل بارهای سنگین و کشیدن بوژی
ها و تریلرکش ها دارد که برای حمل بارهای معمولی با ظرفیت ۲۴ تن
کارایی دارد. شرکت سَتی در حال حاضر بیش از ۲۲۰ کارمند و راننده و
مکانیک دارد و دارای یک باب ترمینال در رباط کریم است به وسعت
۴۵۰۰۰ متر مربع که سه هزار متر آن با سوله پوشیده است. این
شرکت بزرگترین و بهترین شرکت در امور فورواردری و حمل بارهای
پروژه ای و محمولات سنگین در کشور است. تعداد دیگری شرکت
های فورواردری در اشل های کوچکتر هم در کشور دایر شدند که به
علت محدود بودن ظرفیت این نوشته از ذکر اسامی آن ها معذورم.
شرکت ستی در امور فروش بلیط های مسافرتی و تورهای
گردشگری هم فعال است و یکی از بهترین و شناخته شده ترین
آژانس های هوایی کشور به شمار می رود .
حمل بار